سادگى ييان . فصاحت و بلاغت كلام

يكى از خواص چندگانه ى يك شعر يا يك نثر متعالى در اين است كه به گونه اى سروده و پرداخته شود كه عوام مفهوم آنرا دريابند و خواص بپذيرند . اما چگونه بايد سرود تا جمهور مردم ( يعنى : عوام و خواص ) از درك و هنر آن عاجز نمانند  . بنابراين مى بايست دو اصل اساسى در زبان فارسى را در نظر گرفت .

١ _ فصاحت كلام

كه عبارت است از : افاده ى منظور يا بیان کردن مقصود با لفظ روشن و روان که مفهوم آن به سرعت به حافظه ى مخاطب انتقال يابد و در نتيجه هر چه دلنشين تر با ذهن شنونده آشتى كند .

شايان ذكر است كه عبارات ؛ هر چه سريعتر درك شود ؛ بر همان مبنا فصيح تر است .

٢_ بلاغت كلام

بلاغت معناى روشن و كامل و دقيق عبارتى است که از سوى گوينده صادر مى شود و به عبارتى برتر ؛ مصدر آن متكلم است

فصاحت كلام

 به واژه ای فصیح می گویند که فاقد عيوب زیر باشد:

الف _ تنافر حروف

 اگر ساختار واژه اى يا حروف كلامى به شكلی باشد که به لفظ درآوردن آن برای متكلم يا گوينده دشوار باشد .

پر واضح است كه بار تشخيص این نقيصه بر دوش دارنده ى طبع و ذوق سلیم است !

شايان ذكر است كه اين ادراك و تشخيص از قاعده ى به خصوصى فرمان نمی پذيرد.

ب _  غرابت استعمال

اگر واژه ای برای شنونده يا خواننده اى غامض ، معقد ، مهجور ، نامأنوس يا به عبارتى ديگر دور از ذهن بود ؛ بايد دانست كه اين واژه ى ملفوف دارای نقيصه ى غرابت است و گوينده اى كه مدعى فصاحت در كلام است ؛ بايد از آن دورى گزيند !

 يعنى : به عبارت اعم ؛ واژه ای که از روشنى معنا بدور است و در پس پرده ى ابهام قرار دارد و یا مفهوم آن واضح بوده اما نامألوف و نامأنوس است.

بر همين قاعده ادبا غرابت كلام را به دو گونه بخش كرده اند :

    يك - غرابت معنوی

 این نوع غرابت ناشی از استعمال واژگانى است كه داراى دو یا چند معنى مى باشد .

     دو _ غرابت لفظی

 این نوع غرابت نيز نشأت گرفته از بكار گيرى الفاظی است که براى درك معنی آن مى بايست به فرهنگ واژگان دهخدا . معين . عميد و گاه به ( برهان قاطع . منتهى الآمال ) رجوع كرد !

سه _ تنافر كلام

عوامل ایجاد کننده تنافر در كلام سه چيز است

يك _  ضعف تألیف:

چنانچه واژه اى برخلاف قاعده ى نحوى باشد . مانند مقدم كردن صفات و ضميرهاى محاوره اى بر صفت ها و ضماير راستين ادبى

   دو _ تعقید لفظی يا  معقد بودن كلام :

 تعقید در فرهنگ واژگان به معنای پیچاندن و گره انداختن است. 

و اما در علوم فصاحت : كلام پيچيده اى است که ترتيب واژه ها به خاطر پس و پيش شدن از بين رفته و در نهايت مفهوم کلام براى خواص و عوام دشوار و پیچیده بنظر مى رسد

     سه _ تعقید معنوی

تعقيد يا پیچیدگی معنوى کلام بى آنكه عدم ترتيب و نوعى بی نظمی ظاهری الفاظ در آن روى داده باشد

 و تفسير كلام گوینده واضح و روشن نباشد 

 انواع بلاغت :

سخن بلیغ ، سخن فصیحی است كه ويژگيهاى عبارات آن با ادراك مخاطب موافق است .

بلاغت سخن دارای يك شرط اساسى است:

فصاحت کلام:

 یعنی: فصاحت درون بلاغت نهفته باشد .

بنابر اين قاعده هر کلام بلیغ ؛ مى بايست فصیح نیز باشد.

فضل الله نكولعل آزاد

كرج  بهار ١٣٩٦

Www.lalazad.blogfa.com